تفکر خلاق
مهارت تفکر خلاق
یکی از مهم ترین وجوه تمایز انسان، از دیگر موجودات قدرت تفکر خلاقیت اوست. قدرت دستکاری در ذهن، کشف و تولید ابزار و اندیشه های جدید و غیره به نوعی خلاقیت می باشد. همه انسانها کم و بیش خلاقند و این توانایی به درجات متفاوت در آنها وجود دارد، مهم آن است که بتوانیم آن را شکوفا کنیم. توسعه دهیم و به خدمت بگیریم. در فرایند حل مساله نیز تفکر خلاق می تواند بهترین سلاح مبازره با مشکل نیز قلمداد شود، غالبا افراد خلاق، نگرش منفی به مشکلات را تسلیم شدن قبل از هر عملی می پندارند، زیرا آنان معتقدند مشکل نه تنها مزاحمت نیست، بلکه مبارزه ای برای کشف راه حل است. تفکر خلاق می تواند به ما کمک کند که حتی وقتی با حادثه ای ناگوار برخورد کردیم، چگونه احساس بد و منفی خود را به احساس خوب و مثبت تبدیل کنیم.
تفکر خلاق
خلاقیت فرآیندی ذهنی است که شامل تولید ایده یا مفاهیم جدید و یا ایجاد ارتباط های تازه بین ایده ها و مفاهیم موجود، می شود. از دیدگاه علمی، خروجی یا میوه تفکر خلاق ابتکار، تناسب و اقتضاء می باشند. از دیدگاه عام و روزمره، خلاقیت ساختن چیزی جدید است.
اگرچه خلاقیت پدیده ای ذاتی به حساب می آید اما پیچیدگی هایی بسیاری هم دارد. این پدیده از دیدگاه های مختلفی از جمله روان شناسی رفتاری، روان شناسی اجتماعی، روان سنجی، شناخت شناسی، هوش مصنوعی، فلسفه، تاریخ، اقتصاد، پژوهش، طراحی، تجارت و مدیریت مورد مطالعه قرار گرفته است. این مطالعات شامل، خلاقیت روزمره، خلاقیت استثنایی و حتی خلاقیت مصنوعی نیز می شوند. برخلاف بسیاری از پدیده های علمی، برای خلاقیت نمی توان یک تعریف خاص یا یک دیدگاه واحد و معتبر را ارائه نمود. همچنین بر خلاف بسیاری از پدیده های روان شناسی، هیچ تکنیک استاندارد شده ای برای سنجش خلاقیت وجود ندارد.
خلاقیت به عواملی چون موهبت آسمانی، فرآیند ادراکی، محیط اجتماعی، خصیصه های فردی و شانس یعنی تصادفی با خوش اقبال بودن نسبت داده شده است. برخی آن را خصیصه ای می دانند که ما با آن به دنیا آمده ایم و برخی دیگر می گویند خلاقیت به کمک تکنیک های ساده قابل یادگیری است و آن را اکتسابی می دانند. اگر چه خلاقیت بیشتر با هنر و ادبیات در ارتباط است اما همچنین جزء اساسی نوآوری و اختراع نیز می باشد و برای حرفه هایی نظیر تجارت، اقتصاد، معماری، طراحی صنعتی، علوم و مهندسی و … بسیار مهم است. با وجود ابهام و چند بعدی بودن خلاقیت، جالب است تمامی صنایع از دنبال کردن ایده ها و گسترش دادن تکنیک های خلاقه به وجود آمده اند. در گفتار محاوره ای معمولا خلاقیت را با تعاریفی نظیر، ساختن یا باعث چیزی شدن تا حدودی و یا کاملا جدید، اضافه نمودن یک ویژگی یا خاصیت جدید به شیء موجود، تصور کردن احتمالات جدیدی که قبلا ادراک نشده بودند، دیدن یا انجام دادن چیزی از راهی متفاوت از آنچه که قبلا ممکن و نرمال می نمود مطرح می کنند. یکی دیگر از تعاريف خلاقیت، فرآیند شکستن پیش فرض ها و انگاشت هاست. بسیاری از ایده های خلاقه وقتی شکل می گیرند که فرد عقیده هایی که از قبل در ذهنش تشکیل شده بوده را دور می اندازد و تصمیم می گیرد که راه و روشی جدید که به نظر می رسد دیگران به آن فکر نکرده اند را به کار گیرد.
اهمیت و ضرورت خلاقیت
وقتی در جهان با مسائل نامتجانس و ناهمگون، منابع محدود و پایان یافتنی، سرعت تغییرات و مسائل دیگری از این قبیل مواجه می شویم، نیاز به خلاقیت و شعله های بینشی درونی آشکارتر می شود. با این که هیچ یک از ما دقیقا نمی دانیم در آینده چه چیزی در انتظار ماست، برخی حقایق و نیازهای آینده به نحو فزاینده ای بر ما روشن تر می شوند. مهارت های تفکر خلاق جزء مهمترین مهارت های سازگاری و قابلیت انطباق به حساب می آیند. این مهارت دو نوع واگرا و همگرا می باشد؛ تفکر خلاق با تفکر واگرا رابطه ای مستقیم دارد. افراد با تفکر واگرا سعی می کنند پدیده ها و امور افکار را آن چنان که هستند به راحتی نپذیرند، بلکه نگاه متفاوت تری داشته باشند و از قالب های فکری همسان دور شوند. به عبارتی پدیده ها را با چشم و منظر دیگری نگاه کنند، اما در تفکر همگرا، فکرهای جدید و نو کمتر راه پیدا می کند و افراد امور و پدیده ها را آن چنان که هست می بینند و می پذیرند.
ویژگی های افراد دارای تفکر خلاق:
1- افراد خلاق، راه هایی را جست و جو می کنند که از طریق آن بتوانند فکر خود را به سوی ایده های نو و تازه هدایت کنند.
۲- به همه جوانب یک موضوع و مسأله توجه دارند.
۳- در حل یک مسأله، تمرکز و حواس بیشتری را از خود نشان می دهند.
۴- فكرهای بکر را بیشتر از دیگران بروز می دهند.
۵- به راه حل هایی می اندیشند که ممکن است از دید دیگران اهمیت چندانی نداشته باشد.
6- از ربط ایده ها و تجربیات مختلف، نتایج جدیدی را می گیرند.
۷- افکار و عقاید خود را به راحتی مطرح و از مواجهه با عقاید مختلف استقبال می کنند.
۸- برای حل مسایل و مشکلات، راه های مختلف را بررسی و تا رسیدن به نتیجه ی دلخواه تلاش می کنند.
9- خود را محدود به آرای دیگران نمی کنند.
۱۰- همواره کنجکاو و در جست و جوی اطلاعات جدید و نو هستند.
۱۱- از قدرت تصویر سازی ذهنی بالایی برخوردارند، تا حدی که به تفکرات خود، عینیت می بخشند.
۱۲- مثبت نگر و پرانرژی هستند.
۱۳-معمولا برای هر سئوالی آمادگی ارائه پاسخ های مختلف را دارند.
۱۴- سوال و جواب های غیر عادی و عجیب و غریب در آنها بیشتر دیده می شود.
عوامل موثر بر خلاقیت
1- علاقه: تحقیقات نشان داده اند که کارهای خلاقانه همیشه با علاقه زیادی همراه بوده اند.
2- اطلاعات: خلاقیت فعالیتی فکری و در عین حال مبتنی بر اطلاعات است. اگر تفکر را عامل یا جریان اصلی خلاقیت بدانیم، اطلاعات نیز ماده اولیه یا اساسی آن محسوب می شود.
۳- انگیزه: با توجه به نتایج تحقیقات انجام گرفته، معلوم می شود وقتی انگیزش درونی حفظ شود، خلاقیت نیز حفظ خواهد شد.
۴- افزایش سرعت واکنش: غنی بودن آموزش و پرورش، توسعه اطلاعات و افزایش سرعت واکنش افراد نسبت به انگیزه های محیطی بر کیفیت خلاقیت می افزاید.
5- افزایش حل مساله و تصمیم گیری: اگر بتوانیم قدرت تصمیم گیری و مهارت حل مساله را به گونه ای تلفیق نماییم، به حصول تفکر خلاق کمک نموده ایم و زمینه های لازم برای پرورش خلاقیت را فراهم آورده ایم.
6- اعتماد به نفس و نترسیدن از ابراز عقاید: اگر شخصی از اعتماد به نفس کافی برای ارائه افکار و عقاید خود برخوردار باشد و از تمسخر و افکار منفی دیگران نهراسد، خلاقیت او افزایش می یابد. قدرت تفکر خلاق از نگاه آدمی به فراسوی تجارب و خارج کردن خود از بن بست ها و محدودیت ها ریشه می گیرد و فرد را از حالت قالبی و خشک گذشته به سوی اندیشه های آزاد و ارائه نظریه متفاوت سوق می دهد.
عوامل تشدید کننده خلاقیت و نوآوری
حس درونی، انسان را قادر می سازد شرایطی را که وجود خارجی ندارد در درون ذهن شبیه سازی کند و به وی این امکان را میدهد تا در امکانات یکسان با سایرین برای خود فرصت های بهتری بیافریند. در واقع امور خلاقیت شاید بیشتر اکتسابی باشد تا فطری و میتوان با آموزش هایی این توانایی را در خود افزایش داد. مجموعه عواملی که باعث تشدید و ترغیب فرد به نوآوری می کردند به عوامل تشدید کننده تعبیر می گردند که خود به دو بخش کلی انگیزه ها و ابزارها تقسیم می شوند، انگیزه های ترغیب کننده به نوآوری، می توانند به خصوصیات و زندگی خصوصی افراد مربوط باشد و یا اینکه به اجتماع محل سکونت فرد بستگی داشته باشد که ما در اینجا دلایل بروز هر یک را بررسی می کنیم.
الف) انگیزه های بیرونی: انگیزه هایی که از سوی جامعه به فرد القاء می شود که نشات گرفته از موارد زیر است:
– بحران های جامعه:
می دانیم سرچشمه خلاقیت، نیاز است. اغلب مواقع اگر نیازی در زندگی بشر مشاهده نشود، الزامی به خلاقیت وجود نخواهد داشت نیازهای بشر معمولا به طور یکنواخت بروز می یابند مگر در شرایطی استثنایی مانند بحران های مختلف از جمله بحران های طبیعی چون، سیل و زلزله و آتشفشان و طوفان و همچنین بلایایی که خود انسان مسبب آنهاست که بارزترین آنها جنگ است. نوع و دلیل بروز یک بحران در اینجا مد نظر نیست و آنچه حائز اهمیت است هجوم سیل عظیمی از نیازها پس از وقوع بحران است که می تواند در جامعه سبب، یک انقلاب فکری در نزد افراد گوناگون گردیده و به شکل نوآوری و خلاقیت بروز نماید.
– سطح توقعات جامعه:
جامعه ای که در آن سیر صعودی پیشرفت حاکم باشد، هر روز از طرف تک تک اعضای خود شاهد خلاقیت و نوآوری است. در این جامعه نوآوری به قشر متفکر و اندیشمند محدود نگردیده و همه مردم را شامل می شود به طوری که حتی تبهکاران نیز در این جامعه هر روز به فکر خلق روشی نو در روند کاری خود می باشند.
ب) انگیزه های درونی: انگیزه هایی که از درون شخص، نشات می گیرند را انگیزه های درونی می نامند که شامل موارد زیر می باشند:
– استعداد ذاتی فرد:
این امر حتی بدون وجود هر گونه محرک خارجی ممکن است آگاهانه یا ناآگاهانه صورت گیرد و با داشتن هوشی متوسط و آموختن راههای افزایش تفکر خلاق، کاملا قابل دسترسی برای همه نیازهای زندگی می باشد.
– نیازهای درونی:
گاهی اوقات افراد در خود نیرویی احساس می کنند که همواره آنان را وا می دارد که در جهت کمک به دیگران و ارتقای سطح زندگی در جامعه، دست به نوآوری بزنند. این افراد از هر جنس، سن و شغلی می توانند باشند.
– بحران های شخصی:
این بحران ها نیز مانند بحران های جامعه، می توانند محرک بسیار قوی در امر نوآوری برای شخص باشند.
هفت مرحله تفکر خلاق
1. آمادگی: در مرحله اول افراد به پدیده های مختلف زندگی دقت و توجه بیشتری پیدا می کنند، به حدی که گاهی پدیده های زندگی مدت های طولانی ذهن شخص را به خود مشغول می کند.
۲. مطالعه: در مرحله مطالعه فرد با بررسی و مطالعه بیشتر روابط بین پدیده ها را بهتر درک می کند.
۳. تغییر: در این مرحله شخص به نوع روابط بین پدیده ها که ذهن او را به خود مشغول ساخته اند پی می برد و با طرح سوال های مختلف در ذهن به نقد و بررسی آن می پردازند.
4. پختگی: در این مرحله شخص با گذار از مراحل قبلی به درک و شناخت عمیق تری از روابط بین پدیده ها می رسد و گویی پدیده ها، جزئی از وجودش شده است.
5. اشراق: در مرحله اشراق شخص به پاسخ های ناگهانی دست پیدا می کند، معمولا با کلماتی نظیر «هان» و «یافتم» متجلی می شود.
6. وارسی: در این مرحله فرد به بررسی بهترین ایده ای که در مراحل قبلی به آن رسیده است می پردازد و درستی آن را مشخص می کند.
7. اجرا: در نهایت فرد افکار یا ایده هایی که در مورد تایید واقع شده اند را به مرحله اجرا در می آورد.
مرکز مشاوره دیدار ( بالاتر از میدان ولیعصر، نرسیده به خیابان فاطمی، ساختمان پرستو، 88893258 )
www.clinicdeedar.com
http://t.me/clinicdeedar
