مهارت حل مسئله
حل مسئله
حل مسئله فرایند شناختی رفتاری است که توسط خود فرد هدایت می شود و وی تلاش می کند با کمک آن، راه حل های موثر با ساز گارانه ای برای مسایل زندگی روزمره اش پیدا کند. حل مساله فرایند رویارویی با استرس برای از میان برداشتن و یا کاهش میزان استرس است. به این ترتیب حل مسئله فرایندی آگاهانه، منطقی، هدفمند همراه با تلاش زیاد برای رسیدن به نتیجه دلخواه است، حل مسائل مالی و یا شخصی نظیر مسائل شناختی، هیجانی، عاطفی، رفتاری و سلامتی، بین فردی مانند زناشویی، خانوادگی و مسائل اجتماعی همه مستلزم دانستن مهارت حل مسئله است. مسئله می تواند ناشی از یک مشکل بیرونی باشد مانند یک امتحان سخت و یا از درون فرد مثل اهداف، نیازها یا تعهدات شخصی نشات گرفته باشد.
حل مسئله اجتماعی به شکل مدون از اواخر دهه ی ۱۹۶۰ آغاز شد پیشگامان این حرکت گلد فرید و دوزوريلا، بر این باور بودند که آموزش مهارت های اجتماعی باید شامل آموزش مهارت های حل مساله اجتماعی نیز باشد. پژوهش های زیادی هم نشان داده اند که نقص در حل مساله بزرگسالی همراه است.
گام های مهارت حل مسئله
زندگی مملو از مشکلات و تصمیم هایی است که باید حل و یا گرفته شوند. بنابراین مهم است که در مواجهه با موقعیت های مساله دار یا زمان هایی که نیاز به تصمیم گیری وجود دارد شیوه یا روشی را اتخاذ کنیم.
گام اول: جهت گیری صحیح نسبت به مشکل
اولین گام جهت رویارویی با مشکل، کسب آرامش است. معمولا هنگامی که فردی با مشکل یا مساله ای روبه رو می شود آرامش معمول خود را از دست می دهد و ممکن است دچار یکی از حالت های زیر شود که هر یک از موارد زیر فرد را دچار ناراحتی و بهم ریختگی های شدیدتری خواهد کرد:
– سرزنش خود، که در نهایت باعث کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس می شود.
– سرزنش دیگران، چرا که غیر از متهم کردن دیگران و ایجاد کینه و عصبانیت از آنها که به تشدید احساسات منفی می پردازد، حاصل دیگری ندارد.
– به دنبال مقصر گشتن، بهتر است قبل از هر چیز فرد به مشکلی که در پیش روی دارد فکر کند، بعدا که توانست مشکل خود را حل کند می تواند به دنبال مقصر بگردد. این همان کاری است که هنگام بحران ها هم استفاده می شود. وقتی که بحرانی مانند آتش سوزی رخ داده است همان ابتدا کسی به دنبال مقصر نیست بلکه ابتدا آتش را خاموش می کنند و بعد به جست و جوی مقصر می پردازند.
– به دنبال عامل یا علت مشکل گشتن، هنگامی که مشکلی روی داده است مهم ترین کار آن است که مشکل را از جلوی پا برداشت. به همین دلیل جست و جوی علت ها و عوامل موثر کمکی به حل مشکل نمی کند. مثلا هنگامی که سیلی در شهر آمده است ابتدا خسارات و مشکلات ناشی از سیل را حل می کنند و بعد به دنبال عامل یا علت آن می گردند.
گام دوم : تعریف مسئله
برای حل یک مسئله، باید بتوانیم مسئله خود را در یک جمله بطور دقیق و روشن بیان کنیم و تا حد ممکن درباره آن مسئله به جمع آوری اطلاعات بپردازیم، نقاط مبهم را روشن سازیم و اهداف واقع بینانه را نیز تعیین کنیم. بعضی اوقات ما مشکلات خود را خیلی کلی و مبهم بیان می کنیم. مثلا به جملات زیر توجه کنید:
من در محیط کارم مشکل دارم، من وضع مالی خوبی ندارم، من و همسرم با یکدیگر تفاهم نداریم و غیره. شما به عنوان شنونده آیا با شنیدن این جملات می توانید متوجه شوید که طرف مقابلتان دقیقا چه مشکلی دارد؟ مسلما نه. واقعیت این است که اگر خودمان هم همین قدر کلی با خودمان حرف بزنیم، هیچ وقت متوجه نخواهیم شد که واقعا با چه مشکلی روبرو هستیم، ما باید یک مشکل کلی را جزء به جزء کنیم تا بتوانیم برایش راه حلی پیدا کنیم. پس در تعریف مشکل باید مشکلات بزرگ را به مشکلات کوچک تقسیم کرد. که بصورت واضح و مشخص بیان کرد تا توانایی دیدن و بررسی مشکل را داشته باشیم. سپس اطلاعات لازم را درباره آن مسئله جمع آوری کرده و اهداف واقع بینانه مسئله را تعیین کنیم.
گام سوم : اولویت بندی کردن مشکلات
هر یک از ما در طی روز با مشکلات مختلفی روبرو هستیم، مشکلاتی هر کدام نیاز به صرف وقت و انرژی دارند. برخی از این مشکلات ضروری تر و برخی دیگر از اهمیت کمتری برخوردارند. گاهی اوقات، افراد در تشخیص و اولویت بندی مسائل و مشکلاتشان دچار اشتباه می شوند و در چنین مواقعی بخش عمده ای از انرژی و توان خود را صرف کنترل تضادها و تردیدها می کنند. به همین منظور متخصصان و محققان مفهوم اولویت بندی را مطرح نموده اند. مقصود از اولویت بندی این است که فرد بتواند مسائل خود را بر اساس اهمیت و ضرورت آنها طبقه بندی کند. متخصصان معتقدند که مسائل را می توان به ۴ دسته تقسیم کرد:
١- مسائل مهم: به مسائلی گفته می شود که حل آنها برای ما ضروری است، ولی برای حل این گونه مسائل محدودیت زمانی نداریم.
۲- مسائل ضروری: به مسائلی گفته می شود که شاید مهم نباشند، اما در یک محدوده زمانی حتما باید حل شوند، در غیر اینصورت امکان حل آن مشکل بسیار سخت و شاید حتی غیر ممکن خواهد بود.
3- مسائل مهم و ضروری: به مسائلی گفته می شود که هم برای خود فرد مهم است و هم برای حل آن محدودیت زمانی وجود دارد.
۴- مسائل غیر مهم و غیر ضروری: مسائلی هستند که نه برای خود فرد مهم هستند و نه برای حل آن محدودیت زمانی وجود دارد.
اما کدامیک از مسائل در اولویت قرار دارند؟ مسایلی در اولویت قرار دارند که هم مهم هستند و هم ضروری. هنگام رویارویی با مشکلات مختلف، ابتدا باید در صدد حل مساله که اولین اولویت را دارد و برای ما بالاترین اهمیت و بیشترین ضرورت را دارد. تشخیص صحیح اولویت ها، جهت حل مسائل با سطح خودآگاهی ما ارتباط مستقیم دارد. هر چه شناخت ما از خودمان دقیق تر باشد، مسائل مهم زندگیمان را هم بهتر و هم سریع تر می توانیم تشخیص بدهیم.
گام چهارم: ارائه راه حل های متعدد و فراوان
برای هر مشکل یا مسئله ای راه حل های متفاوتی وجود دارد، در این مرحله از تکنیک «بارش فکری» استفاده می شود. یعنی آنچه را که فرد در ذهن دارد بدون سانسور و بدون این که به درست و غلط بودن آن فکر کند، به روی کاغذ می آورد. در این گام کمیت راه حل ها مهم هستند نه کیفیت آنها. منتظر پیدا شدن ایده های بد هم باشید، چاره ای نیست، این یکی از بخش های اجتناب ناپذیر فرایند است، از این بابت نگران نباشید. در حین نوشتن، گزینه ها را ارزیابی نکنید، زیرا موجب کندشدن فرایند و کاهش خلاقیت می گردد.
هدف این مرحله دست یافتن به راه حل های مختلف است. چیستی و چگونگی آنها مهم نیست و در این مرحله راهکارها مورد ارزیابی و قضاوت قرار نمی گیرند. ارزیابی و قضاوت در مورد کیفیت راه حل ها مربوط به مراحل بعدی است.
گام پنجم: ارزیابی گزینه ها و انتخاب بهترین راه حل
در این مرحله باید از میان راه حل های مختلفی که نوشته ایم، بهترین راه حل را انتخاب کنیم. برای این کار ابتدا راه حل های غیر ممکن را از راه های ممکن جدا می کنیم. سپس درباره هر کدام از آنها خوب فکر می کنیم و آنها را مورد قضاوت و ارزشیابی قرار دهیم.
سوال هایی که در این مرحله مطرح می شوند عبارتند از: . گزینه مناسب کدام است؟ . چگونه آن را انتخاب کنم؟ . آیا انتخاب درستی است؟ . نظر دیگران در مورد آن انتخاب چیست؟ . نتیجه (های) این انتخاب برای من، دیگران و یا جامعه چیست؟
واقعیت این است که هر کاری را که انجام می دهیم نتایج با پیامدهایی دارد. اگر یاد بگیریم که قبل از انجام کارها پیامد و نتیجه آن را پیش بینی کنیم، آن وقت كمتر اشتباه کرده و با مشکلات و دردسرهای کمتری روبرو خواهیم شد.
به گذشته خود برگردید، آیا قادريد لحظاتی را بخاطر آورید که به خود گفته باشید، اگر می دانستم این اتفاق می افتد هیچ وقت آن را انجام نمی دادم.
در این مرحله، این فرصت به فرد داده می شود تا قبل از این که از یک راه حل استفاده کند و تصمیم بگیرد، نتیجه و پیامد. هر یک از راه حل ها را پیش بینی کند و سپس با مقایسه پیامدها و نتایج راه حل های مختلف، بهترین راه را انتخاب نماید.
روانشناسان به منظور انجام این مقایسه ها روش های مختلفی را پیشنهاد می کنند، دو نمونه زیر از بهترین آنها هستند:
الف) روش تحلیل هزینه – فايده
اگر ………….. آن وقت ………….
به این ترتیب که در مورد هر کدام از راه حل های فهرست شده در مرحله قبل فکر کنید و از خود بپرسید: اگر از این راه حل استفاده آن وقت چه اتفاقی خواهد افتاد؟
توجه داشته باشید که یک راه حل فقط یک پیامد ندارد، لذا باید خوب فکر کنید و تمامی پیامدهای یک راه حل را با استفاده از روش “اگر، آن وقت” پیش بینی کنید، به این ترتیب که شما باید هزینه ها و مضرات هر کدام از راه حل های مطرح شده و فواید احتمالی آنها را مورد ارزیابی قرار دهید و راه حلی را که کمترین هزینه و بیشترین فایده را دارد انتخاب نمایید.
ب). جداول تصمیم گیری
جداول تصمیم گیری، جداولی هستند که به شما کمک می کند مزایا و معایب هر راه حل را فهرست کنید و آنچه را در ذهن می گذرد به عینیت بدل کنید.
| مشکل | راه حل | مزایای راه حل پیشنهادی | معایب راه حل پیشنهادی | نتیجه |
| تصمیم نهایی |
اگر باز هم به کمک این روش نتوانستید گزینه دلخواه خود را انتخاب کنید، می توانید به هر کدام از گزینه های موجود در جداول تصمیم گیری نمره ای اختصاص داده و سپس جمع جبری نمرات با یکدیگر مقایسه شوند. برای نمره گذاری می توانید به هر کدام از مزایا و معایب به نسبت اهمیتی که برای آن قایل هستید، از 1 تا 10 نمره دهید.
این نکته بسیار مهم است که آنچه در ارزیابی یک راه حل بیشترین اهمیت را دارد، این است که آن راه حل هم به نفع خود ما و هم به نفع دیگران باشد. راه حلی که فقط به یکی از این دو نظر داشته باشد قطعا راه حل مناسبی نخواهد بود. بهترین راه حل، راه حلی است که دارای بیشترین نقاط قوت و کمترین نقاط ضعف باشد.
مرکز مشاوره دیدار ( بالاتر از میدان ولیعصر، نرسیده به خیابان فاطمی، ساختمان پرستو، 88893258)
http://t.me/clinicdeedar
www.clinicdeedar.com
