انتقاد کردن
مهارت تفکر نقاد
بسیاری از مردم معنی انتقاد را معادل مفاهیمی نظیر سرزنش، خرده گیری، شماتت، عیب جویی و توبیخ می دانند. از این رو تعجبی ندارد اگر انتقاد به مفهوم رایج آن نوعی اهانت تلقی شود چرا که به طور مثال انتقاد کننده حرفی را می زند و سپس فرض می کند که دیگر نیازی نیست چیزی بگوید یا بشنود و بدین ترتیب در حقیقت انتقاد شونده را هم به واکنش منفی وا می دارد و این فرآیند به جای آن که مثل گفت و گو دو سویه انجام شده باشد، یک سویه بوده است. در واقع واژه انتقاد، ارزیابی عینی و بی طرف از افکار و اعمال مشاهده شده است و از منتقد انتظار می رود، همان طور که معایب چیزی را بیان می کند، محاسن آن را هم بازگو کند و سپس با سنجش هر دو جنبه آن داوری کند. پس هدف از انتقاد کردن، برقراری ارتباط، تحت تأثیر قرار دادن و به تحرک واداشتن انتقاد شونده است. می توان گفت که انتقاد برخورد سازنده ای است که بین انتقاد کننده و انتقاد شونده صورت می گیرد.
تفکر انتقادی
«انیس» تفکر انتقادی را این گونه تعریف می کند: تفکر مستدل و تیزبینانه درباره این که چه چیزی را باور کنیم و چه اعمالی را انجام دهیم. «وولفولک»در باب تفکر انتقادی می گوید: ارزیابی تصمیمات از راه وارسی منطقی و منظم مسائل، شواهد و راه حل ها را تفکر انتقادی می گویند.
درباره مهارتهای تشکیل دهنده تفکر انتقادی نظرات مختلفی وجود دارد، اما انیس (۱۹۸۷) که یکی از صاحب نظران و پژوهشگران در زمینه تفکر انتقادی است عناصر یا مهارت های تشکیل دهنده تفکر انتقادی را این گونه بیان می کند: جستجوی یک بیان روشن از موضوع یا سوال، جستجوی دلایل کوشش برای کسب اطلاعات جامع، استفاده و ذکر منابع معتبر، در نظر گرفتن موقعیت کلی، در نظر گرفتن نکته اصلی، از یاد نبردن مساله اصلی مورد علاقه، جستجوی جنبه های مختلف، انعطاف پذیر و بدون تعصب بودن، اتخاذ موضع کردن، تا حد امکان دقیق بودن و با هر یک از اجزای موقعیت کلی به طور منظم برخورد کردن.
ویژگی های افرادی که دارای تفکر نقادانه هستند:
1. روحیه ی پرسشگری دارند. ۲، خود نقد پذیرند ۳. داوری و قضاوت آنها به دور از تعصب و لجبازی است. ۴. هر چیزی را به سادگی و بدون تفکر، نه می پذیرند و نه رد می کنند. ۵. از منابع مختلف اطلاعات مناسب و دقیقی درباره موضوع مورد نقد به دست می آورند ۶. نسبت به مسایل دید وسیع و دقیقی دارند. ۷. به جنبه های مثبت و منفی مسئله توجه داشته و یکسو نگر نیستند. 8. قدرت تجزیه و تحلیل و استنتاج موضوعات مختلف را دارند. 9. با ذهن باز و متفکرانه نسبت به مسایل اظهار نظر می کنند. 10. معمولا قدرت تشخیص درست از نادرست را دارند. 11.گوینده ای متفکر و منطقی و شنوندهای فعال هستند 12. در حالیکه کل موضوع را در نظر می گیرند، به جزئیات نیز توجه می کنند.۱۳. به این مسئله واقفند که ممکن است حرف یا راه حل دیگران یا خودشان همیشه درست نباشد ۱۴. چون به عاقبت کار می اندیشند، معمولا فریب وعده های دیگران
را نمی خورند ۱۵. غالبا به راحتی جذب گروهها و افراد نمی شوند.
چگونه می توان تفکر انتقادی را به عنوان یک مهارت پرورش داد؟
ا- اندیشیدن تحلیلی و استراتژیک
تفکر انتقادی می تواند با استفاده از عادت های اندیشیدن تحلیلی و استراتژیک پرورش یابد. مطمئن شوید که هر شرایطی از زندگی را به دقت تحلیل می کنید. می توانید عادت تحلیل نقادانه هر شرایطی را تمرین کنید. این به شما کمک می کند مهارت تفکر انتقادی را به صورت تدریجی کسب کنید.
۲- تمرین منطق یادگیری
باید ساختار یک بحث استدلالی را یاد گرفت، یعنی فرضیه ها و روشی که ساختار استدلالی بر آن استوار است. می توان مباحث منطق را آموخت و در زندگی روزانه آنها را تمرین کرد.
۳- شرکت در بحثهای روزانه
می توانید در تمرین های هر روزه که بیرون از شرایط سازمان یافته و کلاس ها اتفاق می افتند، شرکت کنید. اینها شامل گفتگو با دیگران در مناظره ها و مباحث بر مبنایی منظم و همچنین به کار گیری منطق و افکار نقادانه در استدلال هایتان است. زمان تنهایی، می توانید در مورد ایده ها و قوانینی که برایتان جالبند با دقت اندیشه کنید. باید تلاش کنید تا فهم جزئی تری از این مفاهیم را پرورش دهید و در ذهنتان فرضیه ها و نتیجه گیری هایی را که به آن فرضیه ها مربوطند بازسازی کنید.
۴- تحصیلات نقشی کلیدی را بازی می کند
داشتن تحصیلات نقش مهمی در پرورش مهارت های تفکر انتقادی بازی می کند. می توانید مهارت های استدلالی و حل مشکل را از مراحل آغازین تحصیل، پرورش دهید. رشته های معینی هستند که اکتساب و ارزیابی اطلاعات را پیش از نتیجه گیری می طلبند، چنین فعالیت هایی مهارت های تفکر انتقادی را افزایش می دهد، می توانید خود را در معرض سوالاتی که اندیشه را تحریک می کنند، قرار دهید. حتی می توانید تعدادی بازی های ذهنی و تمرینات فکری که باعث پیشرفت مهارت هایتان می شود را به کار ببرید.
5- تمرين تحليل متون
در تمرینات کلاسی برای پرورش این مهارت، دانش آموزان فعالیتی را انجام میدهند. مثلا متن عباراتی که ممکن است به شکل داستان یا واقعه ای باشد به آنان داده میشود. از آنها خواسته می شود که پیوستگی منطقی میان رویدادهای داستان را توضیح دهند یا برای آن عنوانی پیشنهاد دهند و یا خط پایانی برای آن متن مشخص کنند. این فعالیت دانش آموزان را به اندیشیدن منطقی و استدلال در هر رويداد ممکن وامی دارد. گاهی نیز از آنان می خواهند که داستان را با افزودن ها و رویدادهای بیشتری که بتوان به داستان پیوند داد، گسترش دهند.
۶- تفکر به شیوه سقراط
فرایندی است که در آن افراد با سوالاتی مواجهه اند که ذهنشان را در راستای اندیشیدن تحریک می کند. این عمل می تواند با به چالش کشیدن آنان توسط موضوعات پیچیده و مشکلات فرضی نیز انجام شود. همچنین از این گروه خواسته می شود که مفاهیم را ارزیابی کرده، میان فرضیه ها و حقایق تفاوت قائل شوند و راه حل های مطلوبی فراهم کنند.
۷- به چالش کشیدن فرزندان با اندیشیدن به موارد خیالی
معما و سوالاتی بپرسید که فرزندانتان را به اندیشیدن بر مبنای خلاقیت تشویق کند. بدین نحو مهارت هایشان را افزایش داده و تفکر انتقادی آنها را پرورش می یابد. همچنین می توانید از کودکانتان بخواهید تعداد معینی نقطه به صورتی از پیش تعریف شده بکشند. سپس از آنها بخواهید که نقاط را با خطوطی مستقیم به هم وصل کنند، مواجه ساختن آنان با شرایط فرضی و دنبال کردن واکنش آنها نسبت به چنین شرایطی، تمرینی موثر است که به آنها در راستای پرورش تفکر نقادانه کمک می کند.
۸-خلاقانه فکر کردن
اندیشیدن بر مبنای خلاقیت و نوآوری باعث پیشرفت تفکر انتقادی می شود. می توانید این تمرینات را با مشغول کردن خود به نوشتن و یا نقاشی به فرآیندی خلاقانه تبدیل کنید. به گونه ای که قابلیت تان را برای آفرینش کارهای بهتر و خلاقانه تر افزایش دهد. هر چه بهتر به هنرشان واقف شوید، می توانید راههای بهتری برای به چالش کشیدن خود بیابید برای مثال، اگر یک نقاش زبر دست هستید، هیچگاه در مورد کاوش کردن برای سبک های مختلف نقاشی انتزاعی، مانند کوبیسم يا اکسپرسیونیسم تردید نکنید، هرچه بیشتر خود را وادار کنید، بهتر مهارت های تفکر انتقادی خود را پرورش می دهید.
۹- جمع آوری اطلاعات مرتبط با مشکل
قبل از تفکر انتقادی در مورد هر چیزی، تمام اطلاعات مربوط به مسئله که موضع شما را حمایت یا نقض می کند، جمع آوری کنید. اطلاعاتی باید جمع آوری شود که تمام راه حل ها را تایید یا رد کند. به تمام اطلاعات برای اتخاذ تصمیمی بی غرض و زیرکانه نیاز دارید. همیشه به خاطر داشته باشید که بیش از یک منبع برای یافتن اطلاعات استفاده کنید تا دید بهتری از مسئله داشته باشید.
۱۰- دنبال کردن شواهد
بهتر است که پرسیدن در مورد شواهد برای هر چیزی به عادت برای فرد تبدیل شود. این مورد شامل گفتگوهای پیش پا افتاده مانند “کجا اون مطلب رو خوندی؟” یا ” فقط یه حدس یا واقعا آزمایش انجام دادن؟” می شود. فرد باید برای ارائه شواهد در مورد ادعاهایش آماده باشد. گرچه تمامی منابع را همراه خود نخواهد داشت ولی لازم است که همیشه مبناهایی برای تمامی ادعاها و عقاید وجود داشته باشد.
روش های انتقاد سازنده
نقش عمده ای در روابط اجتماعی ایفا می کند، از انتقادها می توان برای ایجاد تحرک در اشخاص و نفوذ در آن ها، آموزش، بیان نیازها و خواسته ها و یا محرکی برای اصلاح و پیشرفت خود استفاده کرد. انتقاد پذیری مؤثر نتایجی چون؛ افزایش رضایت شغلی، ایجاد روابط کاری مناسب، تقویت سلامتی فکری و روحی، ایجاد عزت نفس، افزایش سطح بهره وری و افزایش رقابت، برای تضمین موفقیت را به دنبال دارد. اگر انتقاد کننده و انتقاد شونده می خواهند به هدف انتقاد سازنده که همانا تغییر رفتار خاصی است دست یابند، باید با یکدیگر همکاری کنند برای دست یابی به نتایج مذکور و با توجه به اصول اشاره شده ضروری است تا از روش های انتقاد مؤثر و سازنده که در ادامه تشریح شده است مطلع بوده و به بهترین نحو از آنها بهره برداری به عمل آید.
انتقاد دوستانه و مشفقانه .انتقاد اطلاعاتی است که می تواند به رشد فرد کمک کند و دانش و مهارت های مناسب را به دیگران آموزش دهد. افراد با مشاهده و درک نتایج ارزشمند انتقاد، پذیرای انتقاد می گردند و یا قادر به ارائه انتقاد می شوند.
انتقاد برای بهبود
محور اساسی هر انتقاد مؤثر توجه به نقش سازندگی است، بهبود و ارتقاء معادل تغيير دانش، تغییر نگرش و تغییر عملکرد فردی و سازمانی در جهت مثبت است. در واقع هدف انتقاد باید اصلاح و تکامل فکر و رفتار فرد مقابل باشد.
انتقاد استراتژیک
انتقاد بایستی ضمن داشتن اهداف بلند مدت، راه های نیل به آنها را نیز بیان کند. هر فردی قبل از انتقاد لازم است سؤالات زیر را از خود بپرسد:
دقیقا از برقراری ارتباط چه انتظاری دارد؟ / چه رفتار یا خصوصیتی باید تغییر کند؟ / انگیزه های انتقاد کردن چیست؟/چه راه حل ها و اهداف خاصی را می توان ارائه کرد و چه فعالیت هایی برای دسترسی فرد به اهداف مورد انتقاد می توان انجام داد؟
ایجاد عزت نفس در افراد
احساس عزت نفس یکی از نیازهای اساسی است. افراد برای برآورد این نیاز ناچار به احترام گذاشتن به دیگران هستند، بنابراین یک رابطه دو طرفه چرخشی مثبت و یا منفی را می توان در این خصوص ایجاد کرد.
انتقاد با کلمات مثبت، محترمانه و انگیزش
این امر منجر به بهبود برقراری ارتباط و در نتیجه پذیرش آن می شود. پس لازم است کلمات مناسب، انتخاب و بیان شود تا تاثیرگذارتر باشند.
مشارکت طرف مقابل
طرف مقابل را دخالت دهید. برای مشارکت دادن طرف مقابل ورعان نکات زیر ضروری است:
– بر اهمیت شغل فرد تأكید شود. – شرایط انتقاد شناسایی شود. – دقیقا بیان شود که چگونه انتقاد برای طرف مقابل مفید خواهد بود.- از فرد خواسته شود که چگونه می تواند برای اجرای طرح به او کمک کرد و چگونه می توان از او در این راستا حمایت کرد.
توجه به شایستگی ها
به شایستگی های طرف مقابل توجه نمایید، بدون این که از کلمه “اما” استفاده کنید. اغلب افراد برای انتقاد کردن ابتدا به بیان جنبه های مثبت فرد پرداخته و سپس از کلمه اما استفاده می کنند و به بیان نقاط ضعف وی می پردازند، در حالی که کلمه اما حذف کننده ارزش پیام قبلی است؛ در صورتی که اگر از حرف ربط “و” استفاده شود عکس این حالت است و با جملات قبلی انسجامی به وجود می آید. در مجموع کلمه “و” اثر بلند مدت و نیرومندتری را به جای می گذارد.
بیان شفاف
آن چه را که می خواهید مورد انتقاد قرار دهید به طور دقیق و شفاف بیان کنید، صراحت کلام انتقاد را مؤثر می نماید.
انتخاب زمان مناسب
انتقاد در زمان مناسب منجر به پذیرش از سوی دیگران می شود. برای عده ای می بایست بلافاصله بعد از خطا و برای عده ای دیگر با گذشت زمان انجام شود، ضمن این که ضروری است در هنگام خشم به هیچ عنوان از افراد انتقاد نشود.
استفاده از سؤال
گاهی می توان انتقاد را در قالب طرح یک سؤال یا مجموعه سوالاتی عنوان کرد که جواب آنها به هدایت طرف دقیق و اساسی منجر می گردد.
نا کارایی انتقاد شفاهی
هنگامی که به طور شفاهی قادر به انتقاد نیستید با عمل و رفتار خود انتقاد را طرح کنید، گاهی بهتر است از روش رفتاری بهره برداری شود یعنی به جای این که چیزی بیان شود؛ کاری انجام گیرد و از طریق مداخلات رفتاری تفکر مورد نظر منتقل شود.
مشخص کردن انتظارات
گاهی میخواهیم اشخاص همان رفتاری را دارا باشند که از آن ها انتظار داریم، در این حالت انتظارات ما موجب می شود که انتقاد زودرس و غیر مؤثر داشته باشیم چرا که مخاطبین خود را به خوبی از توقعاتمان آگاه نکرده ایم.
میزان ذهنی بودن انتقاد
واقعیت ها نبایستی صرفا در قالب ذهنیت فرد بماند، بلکه بایستی دیگران نیز آن را درک کرده و بپذیرند. مثلا اگر طرف مقابل انتقاد شما جمله ی “این انتقاد صرفا اعتقاد شماست را به کار برد، حتی اگر این انتقاد برای شما مبتنی بر واقعیت عینی باشد؛ معنی آن این است که ارزشیابی ذهنی طرف مقابل برای قضاوت در مورد یک رفتار یا ویژگی خاص را لحاظ نکرده ایم.
ایجاد انگیزه در افراد
یکی از وظایف اساسی انتقاد مؤثر برانگیختن افراد برای انجام بهتر کارهاست. پس بهتر است به نوعی انتقاد شود که در فرد انگیزه تغيیر رفتار، احساس و یا … بوجود بیاید.
بهره برداری از نقشه های ذهنی طرف مقابل
استفاده از اصطلاحات، احساسات و نقشه های ذهنی طرف مقابل منجر به شناخت و برقراری ارتباط مناسب با وي مي شود، برای این منظور به سخنان کسانی که در اطراف شما صحبت می کنند گوش کنید و از ارزش ها و علایق آنها مطلع گردید تا در صورت نیاز به انتقاد با او همزبان شوید و راحت تر ارتباط برقرار کنید.
همگامی با انتقاد شونده
همگامی با کسی که مورد انتقاد قرار می گیرد، مقدمه رهبری موثر و نیز پیش زمینه انتقاد مؤثر است.
شناسایی معیارهای انتقاد
انتقاد صحيح مبتنی بر معیارهای خاصی است. قبل از انتقاد برای خدمت به مشتری و یا ارتباط با همکاران سؤالات زیر را از خود بپرسید. پاسخ به پرسش های زیر به بهبود و افزایش انتقاد مثبت و مؤثر منجر می شود.
. آیا این انتقاد عملی است؟ . آیا می توان بلافاصله از آن استفاده کرد؟ . آیا منافعی را تأمین می کند؟ . آیا انتقاد پاسخگوی نیازهاست؟ . از چه معیاری استفاده شود؟ آیا دیگران از معیاری که برای قضاوت در مورد اعمال و نتایج کارهای آنها استفاده می شود آگاهی دارند؟ . آیا معیارها ثابت أند یا طی زمان باید تغییر کند؟
گوش دادن به ندای درونی
مردم همیشه با خود ارتباط ذهنی برقرار می کنند، این مکالمات درونی ساز و کاری است که باعث می شود افراد از ارزشیابی ها و انتظارات خود آگاه می شوند. هنگامی که انتقاد می کنید و یا مورد انتقاد قرار می گیرید به مشاهده و شنیدن دنیای درون خود بپردازید. وقتی به ندای درون خود توجه کنید و آنها را مورد بازنگری و تجدید نظر قرار دهید، افکار بهره ور و متناسب با شرایط و محیط جدید بوجود می آید؛ زیرا احساسات برافروخته شما، کنترل شده و به شما کمک می کند تا صدای قدرت انتقاد مؤثر و مثبت را بشنوید.
حفظ آرامش و خونسردی
نداشتن آرامش در زمان انتقاد به تضعیف انتقاد منجر می شود. اگر فردی قادر به حفظ خونسردی، آرامش و هوشیاری در زمان مواجهه با انتقاد باشد، می تواند احساسات خود را کنترل کند و بهره وری خویش را افزایش دهد. به علاوه فرد قادر به ارزیابی شرایط به طور دقیق بوده و پاسخ مناسبی را به آن شرایط خواهد داد.
راهکارهای عملی تفکر نقادانه
1. نسبت به امور و پدیده های اطرافمان، حساسیت و دقت بیشتری داشته باشیم.
۲. ديده ها، شنیده ها و مطالعه ی خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و به سادگی آنها را نپذیریم و رد نکنیم
۳. درباره هر موضوعی با سؤالات مناسب و مرتبط اطلاعات بیشتری به دست آوریم.
4. مسایل، معمولا راه حل های متفاوتی دارند، تحمیل راه حل خود یا تحمل راه حل دیگران به عنوان یک راه حل قطعی، منطقی به نظر نمی آید.
5. درباره مسایل پیش آمده، فکر کنیم و دچار احساسات و هیجان های شدید و کاذب نشویم و از قضاوت عجولانه ، تعصب و خودرایی درباره موضوعات مورد بحث اکیدا بپرهیزیم.
6. قبل از پاسخگویی به مسایل، فکر کرده سپس تصمیم گیری و عمل نماییم.
7. مشوق خوبی برای مسؤولانه فکر کردن خود و دیگران به خصوص کودکان باشیم.
۸. از عقاید و نظرات خود دفاع معقولانه و منطقی کرده و زود تسلیم نشویم
9. به دیگران اجازه ی بحث و اظهار نظر درباره موضوعات مختلف را بدهیم
۱۰. جلسات گفتگو درباره مسایل اجتماعی و یا روزمره در خانواده و مدرسه ترتیب داده و همه را به شرکت فعالانه در این جلسات تشویق کنیم
۱۱. برای رشد تفکر نقادانه در کودکان و نوجوانان مطالعه زندگینامه افراد نقاد مفید و موثر می باشد.
۱۲. فرآیند تفکر کودکان و نوجوان را بررسی و ارزیابی کنیم و در صورت نیاز از راهنمایی آنان دریغ نورزیم.
۱۳. به هر سوالی به راحتی پاسخ نگوییم بلکه با سؤال کردن مناسب،مخاطب را در رسیدن به پاسخ کمک نماییم.
۱۴. در جلسات بحث و تبادل افکار از برچسب زدن، دستور دادن،سرزنش، نصیحت، قضاوت و مسخره کردن فکر دیگران اکیدا پرهیز نماییم.
۱۵. با برقراری امنیت و آرامش روانی و عاطفی و احترام به عقاید و نظرات کودکان و نوجوانان آنان را به شرکت در بحث و بیان اظهار نظر ترغیب و تشویق نماییم
۱۶. با طرح سؤالات مناسب درباره موضوعات مختلف در خانه و مدرسه نظرات دیگران را جویا شده و آنها را نیز در بحث و گفتگو شرکت دهیم.
۱۷. با دقت و حوصله به نظرات دیگران در خانه و مدرسه گوش کنیم تا بتوانیم با سؤالات مناسب آنها را برای نتیجه گیری صحیح تر راهنمایی کنیم.
۱۸. در صورت عدم مشارکت دیگران در بحث، شاید آنها موضوع را درک نکرده اند، بیشتر توضیح دهیم تا بتوانند حضور فعال تری داشته باشند.
19. در مقابل سؤالی که از ما می کنند، پاسخ از قبل تعیین شده ای نداشته باشیم، تا بهتر بتوانیم به نقد و بررسی تجزيه و تحليل موضوع بپردازیم.
مرکز مشاوره دیدار 02188893258
http://t.me/clinicdeedar
www.clinicdeedar.com
